تبیین متغیرهای اقتصادی محیط پیرامونیِ اثرگذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی: کشورهای حوزه دریای خزر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسؤل)

چکیده

مکان‌ها و فضاهای جغرافیایی محیط‌های پیرامون واحدهای سیاسی، بسته به موقعیت، مشخصات و عناصر ساختاری و کارکردی خود دارای ارزش‌های متفاوتی هستند که از ثبات و پایداری برخوردار نمی‌باشند و در بستر زمان دچار تحول و تغییر می‌گردند. مصداق این نمونه محیطی، حوزه دریای خزر است که در گذشته جزو مناطق کم‌ارزش ژئوپلیتیکی محسوب می‌شد، ولی با پایان جنگ سرد از اهمیت نظامی این حوزه به‌صورت مداوم کاسته شده و بر اهمیت متغیرهای ژئواکونومیکی آن افزوده‌ شده است. از طرفی همواره برای ج.ا.ا، شناخت دقیق محیط ژئوپلیتیکی پیرامون خود مؤلفه‌ای مهم و تعیین‌کننده، به جهت اثرگذاری متغیرهای محیط بر منافع و امنیت ملی کشور می‌باشد. بنا به دلایل فوق، این موضوع، مبنایی برای تدوین مقاله حاضر قرار گرفته است. درواقع احصاء متغیرهای ژئوپلیتیکی مرتبط با بُعد اقتصادی کشورهای پیرامون ج.ا.ا در حوزه دریای خزر که بر امنیت ملی کشورمان اثرگذارند، هدف اصلی این مقاله است. در این اثر، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و نگارنده تلاش نموده است که با انجام مطالعات کتابخانه‌ای و نظری، محیط‌شناسی خزر در بُعد اقتصادی، ارائه پرسشنامه و انجام آزمون بر روی ‌داده‌های حاصله، متغیرهای ژئوپلیتیکی مربوطه را با توجه به اولویت متغیرها استخراج و نتایج تحقیق را ارائه نماید. از نظر نگارنده متغیرهای به‌دست‌آمده به جهت اثرگذاری بالای آن‌ها بر امنیت و منافع ملی ج.ا.ا در حوزه دریای خزر و همچنین بر سایر ابعاد و متغیرهای این محیط، می‌توانند مبنایی برای مطالعه‌ مدون و درک درست و کامل‌تری از محیط ژئوپلیتیکی پیرامون ج.ا.ا قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the economic variables of the peripheral environment affecting the national security of the Islamic Republic of Iran (Case Study: Caspian Sea Countries)

نویسندگان [English]

  • Hamed Ebrahimi 1
  • Mohammad Akhbari 2
1 Department of Political Geography, Faculty of Literature and Humanities, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Political Geography, Faculty of Literature and Humanities, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author)
  • فهرست منابع ومآخذ

    الف. منابع فارسی

    • احمدی‌پور، زهرا، (1389)، ژئوپلیتیک دریای خزر، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
    • اطاعت، جواد، (1387)، ایران و خطوط انتقال انرژی حوزه خزر، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 3.
    • امیراحمدیان، بهرام، (1386)، جمهوری آذربایجان، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه.
    • امیراحمدیان، بهرام، (1384)، ژئوپلیتیک لوله‌ها در عرصه ژئواستراتژیک اوراسیا همشهری دیپلماتیک، سوم اردیبهشت.
    • بیژنی، مهدی، (1381)، خزر و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سایه‌روشن.
    • بیک‌بیلندی، علی‌اصغر، (1395)، تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی دریای خزر بر تدوین راهبرد دفاعی ج.ا.ا، تهران، داعا.
    • تقوی اصل، سید عطا، (1387)، ژئوپلیتیک جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان، چ 3، تهران، وزارت امور خارجه.
    • جدیدی، علی و دیگران، (1393)، نقش انرژی در جهت‌گیری سیاست خارجی آذربایجان، تهران، سمت.
    • حاتمی، تورج (1382)، برخورد منافع روسیه و آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز، تهران، خورزن.
    • حاجیانی، ابراهیم، (1388)، چهارچوب روش‌شناختی برای پژوهش‌های محیط‌شناسی، مطالعات راهبردی، شماره 88.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا، (1396)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک (ویراست جدید)، ‌مشهد، پاپلی.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا، (1385)، تفاوت و تعارض‌ها در حوزه ژئوپلیتیک خزر، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ش 27.
    • خلیلی شورینی، سیاوش، (1391)، روش­های پژوهش آمیخته (با تأکید بر بومی‌سازی)، چ دوم، تهران، یادواره کتاب.
    • دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، (1387)، قزاقستان، تهران، وزارت امور خارجه.
    • دمیرچی لو، مجتبی، (1390)، رژیم حقوقی خزر، فصل‌نامه مطالعات مرکزی و قفقاز، شماره 53.
    • سارولی، نازلی، (1381)، ترکمنستان، تهران، وزارت امور خارجه.
    • سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، (1389)، روسیه، تهران، سازمان جغرافیایی ن.م.
    • سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، (1389)، قزاقستان، تهران، سازمان جغرافیایی ن.م.
    • شرکت نفت خزر، (1389)، میادین هیدروکربنی ترکمنستان، تهران، مدیریت امور فنی و برنامه‌ریزی شرکت نفت خزر.
    • شرکت نفت خزر، (1393)، رژیم حقوقی دریای خزر، گذشته و حال، تهران، امور بین‌الملل شرکت نفت خزر.
    • شوری، محمود، (1386)، نفت و گاز خزر، تقابل منافع در انرژی اوراسیایی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • شیرودی، مرتضی، (1390)، مسائل منطقه‌ای ایران، ج 1، چاپ دوم، تهران، تحسین.
    • صالحی، محمد، (1393)، ژئوپلیتیک جمعیت قفقاز، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • عزتی، عزت‌الله، (1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، تهران، سمت.
    • عطایی، فرهاد و همکاران، (1389)، نقش عامل انرژی در روابط ایران و ترکمنستان، دفتر تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ش 3.
    • کولایی، الهه؛ ابراهیمی، امیر، (1392)، تبیین ژئوپلیتیکی روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 9، شماره 2.
    • کولایی، الهه، (1392)، سیاست و حکومت در فدراسیون روسیه، تهران، وزارت امور خارجه ج.ا.ا.
    • مجتهدزاده، پیروز، (1381)،  جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، سمت.
    • محمدی، علی، (1393)، اقتصاد در کشورهای آسیای میانه، مجله شماره 17، تهران، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران.
    • نامی، محمدحسن، (1389)، جایگاه دریای خزر در استراتژی‌های جهانی با تأکید بر قرن 21، تهران، زیتون سبز.
    • نوبخت، محمدباقر، (1387)، دریاچه خزر در قرن بیست و یکم، (رویکردی اقتصادی- حقوقی)، تهران، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    • وزارت امور خارجه، (1387)، کتاب سبز جمهوری آذربایجان، تهران، وزارت امور خارجه.
    • یاسوری، م، (1383)، فرصت­ها و محدودیت­های سرمایه­گذاری متقابل در کشورهای حوزه دریای خزر، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی شماره 209، مؤسسه اطلاعات.

     

    ب. منابع انگلیسی

    • Duncan, R. & others. (2004). Word Politics in the 2 Ist Century. NeW York: Pearson Education
    • Gorst, Isabel (1998), "Petroleum Ambassadors of Russia, State Versus Corporate Policy in the Caspian Region ", James A Baker 111 Institute for Public Policy, Rice university.
    • International Energy Agency, Natural Gas Information 2009, Paris 2009, P. 20
    • Kemp, G. (1997). Energy Superbowl: Strategic Politics and the Persian Gulf and Caspian Basin. Washington D.C: Nixon Center for peace and Freedom
    • Kleveman. L. (2004). The New Great Game: Blood and oil in Central Asia. London: Atlantic Books.
    • Kubicek, Paul, (2013), Energy Politics and Geopolitical Competition in the Caspian Basin, Journal of Eurasian Studies, Vol.4
    • O.Tuathail. Gearoid (1999) Critical Geopolitics London: Routledge.
    • Star, Frederick (1997), Power failure, National Interest, No 47.

     

     

    ج. منابع اینترنتی

    • طاهراف، رفیق، (1391)، مقاله چرایی تهدیدات امنیت انرژی، قابل دسترسی در: www.farsnews.com
    • ایراس (1390)، تهدید ترکمنستان و آذربایجان از سوی روسیه، قابل دسترسی در: www.iras.ir
    • مرادی، آیت‎الله، (1390)، جایگاه ایران در راهبرد گازی جمهوری آذربایجان، قابل دسترسی در: www.iras.ir
      • http://fa.tradingeconomics.com/turkmenistan/population
      • http://fa.tradingeconomics.com/turkmenistan/gdp:www.globalsecurity.org
      • http://fa.tradingeconomics.com/kazakhstan/inflation-cpi
      • http://fa.tradingeconomics.com/russia/unemployment-rate
      • http://ir.sputniknews.com (2015).Rutledge Press, London.
      • https://www.irna.ir/news/83160101
      • http://datatopics.worldbank.org/world-development-indicators
      • http://www.farsnews.ir
      • http://fa.tradingeconomics.com/kazakhsta
دوره 10، شماره 36 - شماره پیاپی 36
همه مقاله های این شماره پژوهشی می باشند
مرداد 1399
صفحه 467-510
  • تاریخ دریافت: 14 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 22 مرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 10 خرداد 1399