نقش عوامل ذهنی و عینی در بین‌المللی شدن تروریسم تکفیری

میرعبدلی, محمد; خراسانی, رضا; غرایاق زندی, داود

نقش عوامل ذهنی و عینی در بین‌المللی شدن تروریسم تکفیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

² استادیار علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

امروزه جهان درگیر معضلی به نام تروریسم شده است که مرکز ثقل خود را عمدتاً در منطقه خاورمیانه قرار داده و با تلفیق اقدامات خود با مباحث دینی، نوعی از تروریسم مذهبی را تحت عنوان تروریسم تکفیری ایجاد نموده است که حوزه فعالیت و اقدامات آن تنها به منطقه خاورمیانه محدود نمانده و با استفاده از شیوه‌ها و ابزارهای گوناگون تلاش کرده است اهداف خود را از سطوح محلی، ملی، و منطقه‌ای به حوزه جهانی تسری داده و نظم و امنیت بین‌الملل را تحت تأثیر قرار دهد. لذا با توجه به فرامرزی شدن خطرات و تهدیدات تروریسم تکفیری، پژوهش حاضر تلاش دارد به این پرسش بپردازد که چه عواملی موجب سیالیت و گسترش فعالیت‌های سلفیان تکفیری از سطح ملی به سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی شده است؟. فرضیه پژوهش بر آن است که بخشی از بین‌المللی شدن اقدامات تروریسم تکفیری جنبه دینی و ایدئولوژیک(درونی) دارد از جمله مفاهیم اسلامی مانند جهاد، خلافت، جاهلیت و هجرت؛ و بخش دیگری از آن ناشی از عوامل محیطی و بین‌المللی(بیرونی) همچون جهانی‌شدن، پست‌مدرنیسم، اقدامات خصمانه کشورهای غیرمسلمان و وجود دولت‌های ضعیف می‌باشد. یافته‌های پژوهش ضمن تأئید فرضیه فوق بیانگر این مطلب می‌باشد که در بررسی گروه‌های تکفیری بویژه مبحث بین‌المللی شدن آنها می‌بایست از نگاه‌های تک بُعدی حذر داشت و با نگاهی جامع آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.33292538.1400.11.40.3.9

عنوان مقاله [English]

The role of the subjective and objective factors in the internationalization of takfiri terrorism

نویسندگان [English]

Mohammad Mirabdoli ¹
Reza Khorasani ²
Davood Gharayagh Zandi ²

¹ Master of Political Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

² Assistant Professor of Political Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Today, the world is facing a problem called terrorism, which places its center of gravity mainly in the Middle East, and by combining its actions with religious debates, it has created a kind of religious terrorism called Takfiri terrorism. of course, the scope of its activities and actions are not restricted only to the Middle East and it has tried with various techniques and tools, extends its goals from the local, national, and regional levels to the global arena and affects international order and security. Therefore, considering the transboundary risks and threats of Takfiri terrorism, the present study attempts to answer the question of what factors have led to the fluidity and expansion of Takfiri Salafi activities from the national level to regional and international levels?. The research hypothesis shows that part of the internationalization of Takfirist terrorist acts has a religious and ideological aspect among the Islamic concepts such as Jihad, Caliphate, Ignorance, and Emigration and another is due to environmental and international factors such as globalization, postmodernism, hostile actions of non-Muslim countries and the existence of the weak state. The findings of the research, while confirming the above hypothesis, suggest that in the study of takfiri groups, especially the issue of their internationalization, should avoid one-dimensional perspectives and analyze them with a comprehensive look. The present study was conducted using the descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

Takfiri terrorism
International space
subjective factors
objective factors

مراجع

الف. منابع فارسی و عربی
- آشکار، ژیلبر (1384)، جدال دو توحش: 11 سپتامبر و ایجاد بینظمی نوین جهانی، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: اختران.
- آشوری، داریوش (1373)، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید.
- آقارضی، رضا (1373)، «استعداد نیروهای درگیر در بوسنی و هرزگوین»، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، شماره 3 و 4، صص 29-15.
- آل غفور، محسن و صادقیان، رضا (1394)، «مدرنیته، جهانی شدن و فراگیر شدن تروریسم پسامدرن»، فصلنامه سپهر سیاست، سال 2، شماره 3، صص 166-139.
- ابراهیمی، شهروز و ستوده، علیاصغر (1392)، «امکانسنجی الگودهی انقلاب اسلامی ایران به جنبشها» در: دایرهالمعارف جنبشهای اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- ابراهیمی، نبیالله (1392)، نوسلفیگری و جهانی شدن امنیت در خاورمیانه، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- اسدی، علیاکبر (1388)، «ظهور و افول القاعده در عراق»، فصلنامه راهبرد، سال 18، شماره 51، صص 248-233.
- اسماعیل، محمود (1391)، سلفیها، ترجمه حسن خاکرند و حجتالله جودکی، تهران: الهدی.
- امینیان، بهادر (1387)، «اسلامستیزی در غرب: دلایل و ویژگیها»، فصلنامه سیاست خارجی، سال 22، شماره 1، صص 121-105.
- انصاری، منصور (1392)، «پیدایش و گسترش اسلام سیاسی؛ تحلیل گفتمانی متنگرا» در: دایره‌المعارف جنبشهای اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- باغبانزاده، محمدرضا (1393)، «جهاد در اندیشه سید قطب» پژوهشنامه نقد وهابیت، سراج منیر، سال 4، شماره 15، صص 49-27.
- بحرانی، مرتضی (1392)، «جنبشهای اسلامی و انقلاب اسلامی ایران» در: دایرهالمعارف جنبش‌های اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- بخشیشیخاحمد، مهدی (1385)، «جهاد؛ از ابنتیمیه تا بنلادن»، فصلنامه علوم سیاسی، سال 9، شماره 34، صص 193-169.
- پولی، میشائیل و دوران، خالد (1380)، بن‌لادن کیست؟ ترجمه مهشید میرمعزی، تهران: روزنه.
- الجهنی، مانع بن حماد (1424)، الموسوعه المیسره فی الادیان و المذاهب و الاحزاب المعاصره، ریاض.
- حاتمی، محمدرضا (1392)، «امواج بیداری اسلامی» در: دایرهالمعارف جنبشهای اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- جمشیدی، محمدحسین و طوسی، کوثر (1397)، «تبیین رابطه جهاد و تروریسم در اسلام سیاسی (از منظر امامیه و تکفیریها)»، دو فصلنامه جامعهشناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 6، شماره 2، صص 170-143.
- خسروی، غلامرضا (1385)، «درآمدی بر بنیادگرایی اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 9، شماره 1، صص 143-121.
- دهشیری، محمدرضا و جوزانیکهن، شاهین (1394)، «شبکه سلولهای تروریستی داعش در آسیای مرکزی»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 92، صص 63-29.
- راجرز، پال (1384)، زوال کنترل: امنیت جهانی در قرن 21، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی و مژگان جبلی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- سازمند، بهاره (1390)، سیاست خارجی قدرتهای بزرگ، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران.
- سبحانی، جعفر (1388)، «اسلامستیزی به‌صورت نوین»، فصلنامه کلام اسلامی، سال 18، شماره 69، صص 12-6.
- سید قطب (1979)، معالم فی الطریق، بیروت: دارالشروق.
- سیدمن، استیون (1396)، کشاکش آرا در جامعهشناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نی.
- صبوری، منوچهر (1381)، جامعهشناسی سیاسی، تهران: سخن.
- عباسزاده فتحآبادی، مهدی (1387)، «تجاوز نیروهای اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان و سر برآوردن القاعده»، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 257 و 258، صص 29-16.
- غلامی، نجفعلی (1393)، بنیادگرایی، تهران: کانون اندیشه جوان.
- فاطمینژاد، مجید (1392)، «برداشتهای القاعده از افکار جهادی سید قطب»، پژوهشنامه نقد وهابیت، سراج منیر، سال 3، شماره 12، صص 51-31.
- قریب، حسین (1380)، «جهانی شدن و چالشهای امنیتی ایران»، فصلنامه سیاسی- اقتصادی، سال 15، شماره 12.
- کاستلز، مانوئل (1380)، عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ (قدرت هویت)، جلد دوم، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
- کسرایی، محمدسالار و داوریمقدم، سعیده (1394)، «برآمدن داعش در خاورمیانه: تحلیل جامعهشناختانه»، فصلنامه روابط خارجی، سال 7، شماره 1، صص 216-191.
- کیوانحسینی، اصغر و محمدیکیا، طیبه (1396)، «جهاد و نظم بینالملل سلفیسم جهادی و تحول معنایی جهاد»، فصلنامه علوم سیاسی، سال 20، شماره 78، صص 87-65.
- گوهریمقدم، ابوذر (1390)، «جهانی شدن و تروریسم جدید: ارائه مدل مفهومی»، فصلنامه دانش سیاسی، سال 7، شماره 1، صص 206-177.
- گیدنز، آنتونی (1378)، تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نی.
- مبینیکشه، زهرا و آجیلی، هادی (1393)، «نقش داعش در شکلگیری معادلات جدید در خاورمیانه»، فصلنامه حبلالمتین، سال 3، شماره 9، صص 142-119.
- محیطی، مرتضی (1394)، «خلافت از دیدگاه سلفیه جهادی»، پژوهشنامه نقد وهابیت، سراج منیر، سال 5، شماره 19، صص 38-21.
- مرشدیزاد، علی و علویپور، محسن (1392)، «مودودی و سید قطب» در: دایرهالمعارف جنبش‌های اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- مرشدیزاد، علی و غفاریهشجین، زاهد (1386)، «اسلامهراسی در اروپا؛ ریشهها و عوامل»، فصلنامه دانش سیاسی، سال 3، شماره 2، صص 140-113.
- معین، محمد (1386)، فرهنگ معین، گردآوری عزیزالله علیزاده، تهران: ادنا.
- موسوی، امیر (1396)، «نقدی بر دیدگاههای سید قطب درباره جاهلیت مسلمانان»، دو فصلنامه انسانپژوهی دینی، سال 14، شماره 37، صص 181-167.
- میرعبدلی، محمد و خراسانی، رضا (1398)، «آیندهپژوهی جریانهای سلفی-تکفیری در دوره پساداعش»، فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، سال 9، شماره 1، صص 57-29.
- نبوی، سید عبدالامیر (1392)، «ظهور و دگرگونی جریانهای اسلامگرا» در: دایرهالمعارف جنبشهای اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- نجفزاده، رضا (1392)، «تحولات اسلام سیاسی رادیکال» در: دایرهالمعارف جنبشهای اسلامی به اهتمام محمدرضا حاتمی و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- نصر، سید حسین (1383)، قلب اسلام، ترجمه مصطفی شهید آیینی، تهران: حقیقت.
- نگری، آنتونیو و هارت، مایکل (1391)، امپراتوری: تبارشناسی جهانی شدن، ترجمه رضا نجف‌زاده، تهران: قصیدهسرا: آشیان.
- واترز، مالکوم (1379)، جهانی شدن، ترجمه اسماعیل گیوی و سیاوش مریدی، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
ب. منابع انگلیسی
- Al-Albani, Mohammed Nasir Al-Din (1994), The Knowledge Of Current Affairs, Trans by Abu Talhah Dawud Ibn Ronald Burbank Birmingham, UK: Jam’iatIyhaa’ Minhaj Al-Sunnah.
- Binder, Leonard (1998); “Islamic Liberalism: A Critique of Development Ideologies”, The University of Chicago Press.
- Call, Charles T. (2008); “The Fallacy of the Failed State”, Third World Quarterly, Vol. 29, No. 8, pp.1491-1507.
- Gause, F. Ggregory (2014); “ISIS and the New Middle East Cold War”, Retrieved from: http://www.brookings.edu/blogs/iran-at-saban/posts/2014/08/25-isis-new middle-east-cold-war.
- Gerges, Fawaz A. (2005), The Far Enemy: Why Jihad went Global?, Britain: Cambridge University Press.
- Gunaratna, Rohan (2002), Inside Al-Qaeda: Global Network Of Terror, New York: Colombia University Press.
- Kaldor, Mary (1999), “New and Old Wars”, Polity Press, Cambridge.
- Laqueur, Walter (2004), Voices of Terror, New York: Reed Press.
- Mawdudi, Abul Ala (1967), Islamic law And Constitutation, Translated By Khorshid Ahmad, Lahore: Islamic Publication.
- Newman, Edward (2009); “Failed States and International Order: Constructing a Post-Westphalian World”, Contemporary Security Policy, Vol.30, No.3 (December), pp.421–443.
- Rand Corporation (2005); “Financing Terror An Analysis and Simulation for Affecting Al Qaeda's Financial Infrastructure”, pp 1-243.
- Rotberg, Robert I (2002), “Failed States in a World of Terror”, Foreign Affairs, Vol. 81, No. 4, pp.127-140.
- Shavit, Uriya (2006); “Al- Qaeda s Saudi Origins”, Middle East Quarterly, Vol. 13, No. 4, Fall.
- Shepard, William (2003); “Sayyid Qutb’s Doctrine of Jahiliyya”, International Journal of Middle East Studies, No.35, pp.521-545.
- Zeidan, David (2001); “The Islamic Fundamentalist View Life as a Perennial Battle”, Middle East Review of International Affairs, No. 4, pp 26-53.
- Zimmerman, John C. (2002); “Sayyd Qutb’s Influence On The 11 September Attacks” Terrorism And Political Violence, Vol.16, No.2, pp.152-222.