رژیم حقوقی دریای خزر و امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‎آموخته دوره دکتری دانشگاه عالی دفاع ملّی

چکیده

به موجب قرارداد مودت 1921 میلادی و عهدنامه 1940 میلادی بین ایران و شوروی، استفاده از دریای خزر و کشتیرانی و بهره‌برداری از منابع آن مشترک بوده است؛ اما قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان جدید، هر یک مواضعی را اتخاذ نمودند که توافق بر یک رویه مشترک برای بهره‌برداری منصفانه از منابع خزر را، امکان‎پذیر نمی‌ساخت.
هدف این پژوهش، شناخت رابطه بین رژیم حقوقی دریای خزر و امنیت ملی ایران می‌باشد.
مسئله قراردادهای دوجانبه برخی از کشورهای ساحلی با یکدیگر و بهره‌برداری از منابع بستر و زیربستر و به‌تبع آن قراردادها و حضور بیگانگان، شرایط را به زیان منافع ملی و امنیت ملی ایران به پیش برده است.
این تحقیق کاربردی، با روش تحلیل محتوا، تأمین امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران بر اساس مؤلفه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و فرهنگی را بررسی نموده است.
نتیجه آنکه، در اجلاس پنجم سران کشورهای ساحلی در آکتائو قزاقستان و امضای کنوانسیون، به نظر می‌رسد توافق بر خط مبدأ، راه‌حل جدیدی باشد تا در آینده قدر السهم کشورها تعیین گردد، در این کنوانسیون، اصول مهمی همچون: «ممنوعیت حضور نیروهای مسلح بیگانه»، «انحصار هرگونه دریانوردی صرفاً با پرچم پنج کشور ساحلی»، «ممنوعیت در اختیار قرار دادن قلمروی کشورهای ساحلی به بیگانگان برای اقدام و تجاوز علیه کشور دیگر ساحلی» قید شده و پیشنهاد ادامه مذاکرات کارشناسی بر مبنای نصفت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Caspian Sea Legal Regime and National Security of the Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

  • Syyed Jalal Sadatian
Graduate of National Defense University of Medical Sciences
چکیده [English]

According to the 1921 and 1940 treaty between Iran and Russia, the use of the Caspian Sea and the exploitation of its resources was common. Kazakhstan, Turkmenistan and Azerbaijan, each adopted positions that would not make it possible to agree on a common procedure for the fair use of the resources of the world's largest lake.
The purpose of this study is considering the relationship between the legal regime of the Caspian Sea and the national security of Iran. The bilateral agreements of some coastal countries with each other, exploitation of subterranean and subordinate resources, and consequently contracts, the presence of foreigners, have pushed the situation to the detriment of the national interests and national security of Iran.
The Aktau Kazakhstan summit, and the signing of the convention, and consensus on the source line, seems to be a new solution to determined in the near future of the countries, The convention contains the “prohibition of the presence of alien armed forces”, “the monopoly of any maritime traffic exclusively with the flag of the five countries”, “the prohibition of the assignment of coastal states to foreigners for acts of aggression against other coastal states”.
This research is applied by content analysis method. The national security of the Islamic Republic of Iran based on the political, economic, social, environmental and cultural components has been studied and proposed to continue the expert and above  talks. And the consequence is that the continuation of the talks should be urged

  1. فهرست منابع ومآخذ

    الف. کتاب‌ها

    1. احمدی­پور، زهرا (1376)، ضرورت تعیین رژیم حقوقی دریای خزر در پرتوی ژئوپلیتیک جدید منطقه، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش ۴۳، تهران.
    2. اشرافی، مرتضی (1384)، رژیم حقوقی دریای خزر، حقوق بین‌الملل، دریای خزر، جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، علوم سیاسی.
    3. امیراحمدی، هوشنگ (1380)، چالش‌های منطقه خزر، ترجمه‌ سلاله حبیبی، مجموعه مقالات خزر در یک نگاه، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات دریای خزر.
    4. بوداغ، بوداغ اف (1374)، دریای خزر دریا است یا دریاچه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، س ۴، دوره ۲، شماره ۱۰، تابستان 1374.
    5. دره میر، حیدر (1381)، ژئوپلیتیک منطقه خزر: تغییر و تداوم، کتاب خزر در یک نگاه، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات خزر.
    6. رستمی، فرامرز ؛ اصانلو، علی ؛ فتاح، محمدتقی (1395)، «دریای خزر و تحولات کرانه‌های آن»،دانشگاه علوم انتظامی ناجا.
    7. رعنایی، امیدعلی (1389)، دیپلماسی حقوقی دریای خزر، تحولات رژیم حقوقی دریای خزر و دیپلماسی پنج کشور ساحلی دریا، مهر غزال.
    8. طاهری شمیرانی، صفت‌الله (۱۳۷۸)، نظام حقوقی بهره‌برداری از منابع نفت و گاز دریای خزر، تهران، سیاست خارجی، س ۱۳، ش ۲.
    9. قبادزاده، ناصر؛ خزر (1383)، رژیم حقوقی و مواضع کشورهای ساحلی و نقش آمریکا در منطقه در گفت‌وگو با کارشناسان (دکتر کولایی، دکتر مجتهدزاده، دکتر صفری، دکتر باوند و دکتر مولایی)، تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
    10. لو، آلن؛ چرچیل، رابین (۱۳۷۷)، حقوق بین‌الملل دریاها، ترجمه بهمن آقایی، تهران، گنج دانش.
    11. نوازنی، بهرام (1369)، عهدنامه مودت ایران و شوروی فوریه 1921، تهران، نشر همراه.

     

    ب. فصلنامه‌ها و نشریات

    1. آقایی، بهمن (1366)، رژیم حقوقی دریای مازندران، مجله حقوقی و بین‌المللی، شماره هشتم.
    2. روزنامه «شرق» سه‌شنبه 31 مرداد به نام «از خزر تا فیروزه»، صفحه اول، فریدون مجلسی- تحلیلگر روابط بین‌الملل.
    3. قاسمی، علی دیپلماسی خط لوله و بازی بزرگ در خزر، گزیده تحولات جهان، شماره 8.
    4. گاز پتروشیمی، ماهنامه اقتصادی تحلیلی، پژوهشی، شهریور 1380، شماره 11.
    5. محمدی‌الموتی (1394)، محسن ، رژیم حقوقی دریای خزر: سیاست خارجی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران.
    6. ممتاز، جمشید (1374)، وضعیت حقوقی دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهارم، دوره دوّم، شماره 10، تابستان 1374.
    7. مولایی، یوسف (۱۳۸۲)، دریای کاسپین و حاکمیت ایران، بولتن مرکز مطالعات عالی بین­المللی، س ۲، ش ۳، اردیبهشت ۱۳۸۲.
    8. مولائی، یوسف (1397)، مصاحبه با روزنامه ایران،17 اسفند 1397.
    9. نفت ماهنامه علمی-ترویجی، اکتشاف و تولید نفت و گاز، شماره 117، آبان ماه 1393.
    10. نوریان، محمداسماعیل (1382)، نگرش­های متفاوت درباره رژیم حقوقی دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 14.
    11. سلطانی‎نژاد، احمد؛ سلامت آذر، رحیم؛ اصولی، قاسم (1395)، تکوین‎بخشی واگرایانه ترکیه در روابط ایران و جمهوری آذربایجان، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 2 شماره 9، پاییز و زمستان 1395.
    12. والنتین یاکوشیک؛ فرزین­نیا، زیبا (1385)، اختلافات سیاسی معاصر در مورد وضعیت حقوقی دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز،  شماره 22.
    13. هرمیداس باوند، داود (1382)، رژیم حقوقی دریای خزر، نگاهی به ابهام زیست محیطی و امنیتی، فصلنامه مطالعات آس 23-یزدانی، مجید، رژیم حقوقی حاکم بر دریاهای بسته با نگرش بر دریای خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 14.
    14. مؤسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر، 17/1/1397
    15. احمدی، نعمت، حقوق دان و وکیل دادگستری، روزنامه شرق، 30/5/97 مقاله از ترکمنچای تا کنوانسیون جدید خزر.

     

    ج. سایت ها و خبرگزاری ها

    1. تلکس خبرگزاری ایرنا 23/2/81
    2. تلکس خبرگزاری ایرنا 6/3/81
    3. ریاست جمهوری
    4. سایت خبری عصر ایران، 7 مهر 1393
    5. کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر امضا شد+ متن کامل کنوانسیون کد خبر: 97052111157.

     

    د. منابع لاتین

    1. Caspian sea Region: legal issues Energy information administration-July 2001. P.62
    2. www.iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/32019